Jedna z najciekawszych szwedzkich pisarek literatury kryminalnej jest wciąż nieznana w Polsce. Mam nadzieję, że się to zmieni, gdyż na świecie jej powieści zyskały już całą rzeszę czytelników. O tron królowej skandynawskiego kryminału Camilla Läckberg z powodzeniem konkuruje z Karin Fossum i Lizą Marklund.
Camilla napisała jak dotąd siedem powieści, których bohaterem jest policjant z Fjällbacka, Patrik Hedström. Towarzyszy mu pisarka, Erica Falck. Ostatnia, wydana w 2008 roku książka, zatytułowana Syrenka sprzedała się w Szwecji w nakładzie 200 tysięcy egzemplarzy, przy czym dotyczy to tylko pierwszego wydania. Wydanie kieszonkowe w miękkiej oprawie zapowiadane jest na lato tego roku.12 marca 2009 roku, specjalnie dla brytyjskiego „The Guardian”[1], Camilla Läckberg zaprezentowała swoje spojrzenie na szwedzką literaturę kryminalną. Choć może się to wydawać dziwne, gdyż autorka wypowiada się przecież o swoich konkurentach, nie szczędzi ona pochwał tym utworom, które uznała za najciekawsze. Warto się się przyjrzeć jakie powieści Camilla wybrała, zwłaszcza że nie wszystkie są jeszcze dostępne na polskim rynku.
W poniższym artykule dokonałem krótkiej prezentacji książek, o których szwedzka pisarka wspomina niekiedy tylko w kilku słowach. Dla polskiego czytelnika nie wszystkie nazwiska będą znane, dlatego też poszerzyłem znacznie formułę wypowiedzi stosowaną przez Camillę.
Na pierwszy ogień poszła książka Nieszczelna sieć, autorstwa Håkana Nessera. Ta nieznana u nas powieść, to kolejny tom serii o sprawach prowadzonych przez doświadczonego inspektora policji, Van Veeterena. Charakterystyczną cechą serii jest fakt, iż ich akcja nie dzieje się w Szwecji. Miejscem akcji jest Maardam, miasto leżące w jakiejś fikcyjnym, nieokreślonym bliżej kraju, którego rzeczywistość jedynie przypomina Szwecję, choć niektórym recenzentom kojarzył się on z Holandią, Niemcami a nawet z Polską [2]. Nazwiska bohaterów brzmią jednak jakby pochodzili z Holandii. Camilla pisze o stylu Nessera w następujących słowach: (…) w jego pisarstwie nigdy nie znajdzie się niczego zimnego i statecznego, we wszystko co pisze, wkłada serce (…) [3].
Druga z wymienianych powieści, to Czarna woda, znana również u nas. Kerstin Ekman otrzymała za tą książkę Nagrodę Literacką Rady Nordyckiej [4]. Ta oparta na autentycznych wydarzeniach historia, jest jednocześnie jedną z najlepszych skandynawskich powieści kryminalno-psychologicznych, nawiązująca do popularnego wątku morderstwa sprzed lat. W pisarstwie Ekman zachwycają przede wszystkim świetne sylwetki bohaterów. W swoim opisie Camilla Läckberg wspomina, że (…) powieść ta cieszyła się w Szwecji ogromną popularnością przez całe lata, trafiając nawet do czytelników, którzy zwykle nie sięgają po thrillery. To prawdziwa klasyka. [5]
Trzecią powieścią polecaną przez szwedzką pisarkę jest Missing, autorstwa Karin Alvtegen. Zaginiona to powieść, którą Skandynawskie Stowarzyszenie Kryminalne [6] nagrodziło Srebrnym Kluczem [7]. To nietypowa historia, opowiada bowiem o dziewczynie, która przed laty uciekła z domu i nagle staje się celem poszukiwań organów ścigania. Czytelnicy z zapartym tchem śledzą kroki Sibylla, która musi sama odnaleźć mordercę, by oczyścić się z zarzutu. Läckberg pisze o bohaterce Zaginionej w następujących słowach: Sybilla, to jedna z najbardziej zapadających w pamięć postaci w literaturze kryminalnej [8].
Kolejną wyróżnioną autorką jest Åsa Larsson, była prawniczka, która swoim literackim debiutem trafiła na listy bestsellerów. Rebecka Martinsson, bohaterka, którą spotykamy się w Burzy z krańców ziemi, to jedna z bardziej wyrazistych kobiet w historii szwedzkiego kryminału. Jest prawniczką, która wraca do rodzinnej Kiruny, gdzie musi się zmierzyć ze swoją przeszłością. Chodzi bowiem o wyjaśnienie śmierci charyzmatycznego przywódcy sekty, czy też raczej jednego z wielu popularnych w Szwecji „wolnych kościołów”. Anglojęzyczne wydanie Burzy… ma dwa tytuły. W Anglii powieść ukazała się jako Sun Storm, zaś w Stanach Zjednoczonych zatytułowano ją The Savage Altar. Polski wydawca tłumaczył zmianę znaczenia tytułu w naszym języku faktem, iż termin „słoneczna burza” praktycznie nie jest u nas używany, a owe „krańce ziemi” mają konotacje biblijne, wsparte na dodatek nawiązaniem do miejsca akcji, odległej północnej prowincji Szwecji. Co ciekawe po latach wznowienie powieści ukazało się właśnie jako Burza słoneczna.
Na piątym miejscu w rankingu Camilli Läckberg znalazła się książka, która swoją pozycję wieszczy już samym tytułem – anglojęzyczni czytelnicy znają ją jako The Fifth Woman Henninga Mankella. Piąta kobieta to szósty tom z serii o inspektorze Kurcie Wallanderze. Samej serii, jak i tej powieści nie trzeba zapewne polskim czytelnikom polecać. Wallander należy do najpopularniejszych bohaterów, a kolejne książki Mankella stają się u nas bestsellerami. W wybranej przez Camillę książce policjant z Ystad prowadzi trudne śledztwo nad nie połączonymi z pozoru morderstwami, których tropy prowadzą w końcu do Afryki.
Niewidzialny, to literacki debiut Mari Jungstedt, pierwsza powieść z cyklu poświęconego detektywowi Andersowi Knutasowi i jego kompanowi, dziennikarzowi Johanowi Bergowi z Gotlandii. Nazwisko Mari Jungstedt pojawia się bardzo często w czołówkach szwedzkich list bestsellerów.
Jedyną pisarką która dwa razy pojawia się w tym rankingu jest Karin Alvtegen. Oprócz wspomnianej już powieści Zaginiona, na liście Camilli Läckberg znalazła się również Shame (nieznana w Polsce powieść Alvtegen, która w oryginale nosi tytuł Skam). Powieść ta byłą nominowana do nagrody Duncan Lawrie International Dagger [9] w 2007 roku, szybko stałą się w krajach anglojęzycznych bestsellerem, podobnie jak pozostałe psychologiczne kryminały Alvtegen.
Na ósmej pozycji w rankingu pojawił się książka Johana Theorina, pisarza, który pojawił się u nas całkiem niedawno. Jego Zmierzch zauroczył czytelników narracją odbiegającą od typowej dla powieści kryminalnej stylistyki. Camilla Läckberg zauważa, że styl Theorina łączy w sobie zagadkowe morderstwo z opowieścią o duchach [10]. Historia śledztwa prowadzonego przez nerwowo chorą matkę zaginionego przed laty dziecka, w którym pomaga jej ojciec-emeryt, to rzeczywiście przykład powieści z klasą.
Przedostatnie miejsce w rankingu najlepszych szwedzkich kryminałów przypadło jednemu z największych bestsellerów w dziejach tego gatunku. Stieg Larsson to zagadkowa postać, dziennikarz polityczny, jako pisarza szwedzcy czytelnicy poznali go dopiero po nie do końca wyjaśnionej śmierci, kiedy to zdecydowano się opublikować pisane do szuflady powieści. Jego trylogia, zatytułowana Millennium, to przykład świetnej roboty, zarówno pisarskiej, jak i dziennikarskiej – „Millennium” bowiem, jest gazetą, wokół której toczy się życie bohaterów powieści Larssona. Na liście, którą tu omawiam znalazła się powieść znana u nas jako Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet. Larsson sięga w niej do skrzętnie ukrywanej przeszłości własnego narodu, który z dumą mówi o swojej neutralności podczas drugiej wojny światowej. Jego bohater odkrywa tajemnice rodziny szwedzkich przemysłowców, które pokazują zupełnie inną wizję przeszłości, niż oficjalnie prezentowana.
Stawkę zamyka Mons Kallentoft z powieścią Ofiara w środku zimy. To pierwszy tom serii o Malin Fors, policjantce borykającej się ze swoimi wewnętrznymi demonami.
Choć trudno listę Camilli traktować jako prawdziwy przewodnik po skandynawskim kryminale, to jednak jest to świetny punkt wyjścia dla osób, które chciałyby zacząć swoją przygodę z tym gatunkiem.
Autor: Rafał Chojnacki
[1] „The Guardian”, to internetowe czasopismo, będące elektronicznym odpowiednikiem papierowego „The Observer”.
[2] Za polski trop w badaniach nad Van Veeterenem odpowiedzialny jest sam Håkan Nesser, który w wywiadzie dla niemieckiej telewizji Das Erste, powiedział: „Maardam leży oczywiście gdzieś w północnej Europie. Istnieje wiele powodów, żeby uznać, że to gdzieś w pobliżu Holandii, Niemiec, Polski i Danii.” [emisja 8. Juli 2007, tłum. R.Ch.]
[3] Camilla Läckberg, Camilla Läckberg’s top 10 Swedish crime novels, „The Guardian”, 12.03.2009, http://www.guardian.co.uk/books/2009/mar/11/camilla-lackberg-swedish-crime-best
[4] Nagroda Literacka Rady Nordyckiej (Nordiska Rådets Litteraturpris) jest fundowana przez przedstawicieli Norwegii, Szwecji, Danii, Islandii, Finlandii, Greenlandii, Wysp Alandzkich i Wysp Owczych. Promuje ona twórczość z krajów nordyckich, zacieśniejąc niejako więzy pomiędzy Skandynawią, a innymi państwami regionu.
[5] C. Läckberg, op.cit.
[6] Skandynawskie Stowarzyszenie Kryminalne – Skandinaviska Kriminalsällskapet – organizacja zrzeszająca twórców literatury kryminalnej z Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii oraz Szwecji.
[7] Doroczna nagroda przyznawana pisarzom z krajów nordyckich za najlepszą powieść kryminalną.
[8] C. Läckberg, op.cit.
[9] Duncan Lawrie International Dagger – nagroda przyznawana przez Crime Writers’ Association za najlepszą powieść kryminalną przetłumaczoną na język angielski. Ufundowano ją w 2006 roku. Ciekawostką jest, że wśród siedemnastu nominowanych do tej pory powieści znalazło się aż sześć tytułów ze Skandynawii.
[10] C. Läckberg, op/cit.