Sara Kärrholm, szwedzka literaturoznawczyni i wykładowczyni na Uniwersytecie w Lund, jest postacią dobrze znaną w środowisku badaczy literatury popularnej, zwłaszcza w kontekście kryminałów. Od czasu uzyskania doktoratu w 2005 roku, kiedy obroniła rozprawę o szwedzkich powieściach kryminalnych lat 50. XX wieku, w kontekście zimnej wojny. Obecnie w swoich badaniach skupia się na analizie gatunku, badając jego ewolucję, społeczne uwarunkowania oraz wpływ na kulturę.
Od 2024 roku jest członkinią Szwedzkiej Akademii Kryminału. To również współautorka podręcznika „Kriminallitteratur: utveckling, genrer, perspektiv” z 2011 roku, napisanego wspólnie z Kerstin Bergman, oraz uczestniczka projektu „Brott lönar sig” („Zbrodnia się opłaca”).
Kärrholm jest ekspertką od zagadnień gatunkowych i marketingu literackiego. Jej badania łączą literaturę z szerszym kontekstem kulturowym, co czyni ją jedną z kluczowych postaci w skandynawskich studiach nad kryminałem. W ostatnim czasie udzieliła wywiadu, opublikowanego na stronie internetowej Uniwersytetu w Lund, w którym podzieliła się swoimi spostrzeżeniami na temat kierunku, w jakim zmierza szwedzki kryminał, oferując ciekawe spojrzenie na współczesne trendy i ich korzenie.
Kärrholm zauważa, że szwedzki kryminał przeżywa prawdziwy rozkwit od drugiej połowy pierwszej dekady lat 2000., kiedy to pojęcie „szwedzkiego cudu kryminalnego” i „Nordic Noir” zyskało międzynarodowy rozgłos. Ten sukces eksportowy przyciągnął wielu nowych autorów, co doprowadziło do wzrostu liczby publikacji. W odpowiedzi na rosnącą konkurencję pisarze poszukują oryginalnych sposobów na wyróżnienie się, a jednym z najpopularniejszych jest osadzanie akcji w konkretnych, autentycznych miejscach. Przykłady takie jak Fjällbacka Camilli Läckberg czy Kiruna Åsy Larsson pokazują, jak lokalne pejzaże stają się integralną częścią narracji. Ten trend ma swoje korzenie w twórczości wcześniejszych autorów, takich jak Maria Lang z Norą czy Stieg Trenter ze Sztokholmem, ale to Henning Mankell, lokując akcję w Ystad, zapoczątkował literacki ruch turystyczny, który dziś przyciąga fanów z całego świata.
Według Kärrholm efektem takiego podejścia jest nie tylko budowanie napięcia fabularnego, ale także promocja szwedzkiej kultury i natury na rynkach zagranicznych. Autentyczne opisy miejsc zwiększają szanse na tłumaczenie książek, co stało się ważnym czynnikiem w globalnym sukcesie gatunku. To zjawisko można uznać za sprytną strategię marketingową, która łączy literaturę z turystyką, oferując czytelnikom nie tylko historię, ale także zaproszenie do odwiedzenia opisywanych lokacji.
Kärrholm wskazuje na kolejne zmiany w strukturze szwedzkiego kryminału, które odróżniają go od klasycznych wzorców. Jednym z kluczowych elementów jest rozwój bardziej złożonych postaci, gdzie punktem zwrotnym była Lisbeth Salander Stiega Larssona – ikoniczna bohaterka, która zainspirowała innych do tworzenia wielowymiarowych protagonistów. Ten zwrot ku psychologicznym portretom bohaterów idzie w parze z eksperymentami gatunkowymi. Współczesne kryminały coraz częściej łączą się z innymi stylami, takimi jak erotyka, „cosy crime” czy nawet elementy nadprzyrodzone i humor. Autorka podkreśla, że różnorodność ta pozwala na dotarcie do szerszego grona odbiorców, od fanów lekkich, przyjemnych opowieści po miłośników mrocznych, surrealistycznych fabuł.
Wśród nowych w Szwecji subgatunków Kärrholm wymienia psychologiczne thrillery, gdzie kluczowe staje się zrozumienie motywacji sprawcy, a niekoniecznie jego tożsamość. Tradycyjna powieść policyjna, koncentrująca się na metodach pracy policji, pozostaje dominująca, ale coraz częściej obok stróżów prawa pojawiają się dziennikarze, prywatni detektywi czy przedstawiciele innych zawodów. Klasyczna powieść zagadki, z logicznie skonstruowaną intrygą i sympatycznymi bohaterami, również nie traci na popularności, oferując czytelnikom nostalgiczną ucieczkę.
Z kolei podejście bardziej wysublimowane literacko, dawniej reprezentowane przez Kerstin Ekman, skupia się na głębszej analizie narracyjnej, a zapomniana pisarka Inga Thelander z lat 50. zdaniem Kärrholm zasługuje na przypomnienie, jako prekursorka psychologicznych niuansów w gatunku.
Jednym z najciekawszych wątków poruszonych przez Kärrholm jest rola kryminału jako lustra odbijającego współczesne problemy społeczne. Gatunek ten, bardziej niż tradycyjna powieść, koncentruje się na przestępstwie, co pozwala na naturalne wplatanie aktualnych tematów. Współczesne szwedzkie kryminały podejmują kwestie gangów, terroryzmu, handlu ludźmi, ale także zaniedbań w ochronie zdrowia, wyludniania się wsi czy cyberprzemocy wśród młodzieży. Te motywy nie tylko uatrakcyjniają fabułę, ale też prowokują do refleksji nad stanem społeczeństwa, czyniąc lekturę angażującą moralnie.
Kärrholm podkreśla, że kryminały zaspokajają potrzebę czytelników na wciągające historie, które jednocześnie stawiają pytania o dobro i zło oraz normy społeczne. Dynamiczna fabuła i rozwój postaci, zwłaszcza w cyklach książkowych, budują więź z odbiorcami, którzy z niecierpliwością śledzą losy ulubionych bohaterów. To połączenie rozrywki z głębszym sensem czyni gatunek szczególnie atrakcyjnym.
Na koniec Kärrholm dzieli się swoimi ulubionymi autorami, co rzuca światło na jej osobiste upodobania i wiedzę. Wśród klasyków wymienia H.-K. Rönbloma i Ingę Thelander, doceniając ich wkład w rozwój szwedzkiego kryminału. Współczesne nazwiska, takie jak Åsa Larsson z serią o Martinssonie czy Johan Theorin z „Kwartetem Ölandzkim”, są dla niej przykładami wysokiej jakości narracji. Wśród autorów zagranicznych chwali francuską Fred Vargas i irlandzko-amerykańską Tanę French, co pokazuje jej szerokie horyzonty literackie. Te rekomendacje mogą być inspiracją dla czytelników poszukujących nowych tytułów.
Wywiad z Sarą Kärrholm oferuje głęboki wgląd w ewolucję szwedzkiego kryminału, ukazując, jak gatunek ten przekształca się w odpowiedzi na globalne trendy i lokalne wyzwania. Od wykorzystania autentycznych miejsc po eksperymenty z subgatunkami i odzwierciedlenie społecznych niepokojów – szwedzki kryminał pozostaje żywym i dynamicznym polem literackim. Jako badaczka Kärrholm nie tylko analizuje te zmiany, ale też inspiruje do dalszej eksploracji gatunku, co czyni jej wypowiedzi cennym wkładem w dyskusję o literaturze popularnej.
Opracowanie: Rafał Chojnacki
Pełen tekst wywiadu: Vart är den svenska deckaren på väg? Litteraturvetaren ger svar