Henning Mankell urodził się w 1948 roku w Sztokholmie, jednak wychował się głównie w niewielkiej miejscowości na północy Szwecji. I to właśnie wychowanie w niewielkiej miejscowości, zdała od cywilizacyjnego szumu wielkiego miasta sprawiło, że młody Henning stał się zadeklarowanym lewicowcem.

Już w szkole średniej Henning Mankell dał się poznać jako młody reżyser. Teatr to sztuka, która towarzyszyła mu przez całe dorosłe życie. Nie przestawał pracować nad tekstami dramatów, nawet gdy zdiagnozowano u niego śmiertelną chorobę. Jednak międzynarodowa sława przyszła do niego z innej strony.

Na początku lat siedemdziesiątych, a dokładnie w 1973 roku, zadebiutować jako pisarz powieścią „Bergsprängaren”, poświęconą szwedzkiemu ruchowi robotniczemu. Dobre przyjęcie tej książki sprawiło, że Mankell w kolejnym roku opublikował następną książkę, również zaangażowaną politycznie. „Sandmålaren” to powieść skierowana do młodszego czytelnika, lecz porusza sprawy barier społecznych i imperializmu w ówczesnej Afryce.

W tym samym roku Mankell rozpoczął współpracę z Ordfront, początkowo pisząc dla nich opowiadania, a w 1979 roku publikując w ich katalogu swoją pierwszą powieść o charakterze zbliżonym do kryminału – „Fångvårdskolonin som försvann”. Rok wcześniej ukazała się również oparta na faktach książka „Vettvillingen”, opowiadająca o losach szwedzkich komunistów podczas drugiej wojny światowej.

Na początku lat osiemdziesiątych Ordfront wydawał co roku nową pozycję autorstwa Mankella. Wydana w 1980 roku „Dödsbrickan” to kontynuacja losów jednego z bohaterów „Fångvårdskolonin som försvann”. Znów mamy tu do czynienia z powieścią kryminalną. W 1981 roku pisarz postanowił zmierzyć się z thrillerem, wydając „En seglares död”.

Odwrotem od tematyki kryminalnej była wydana w 1982 roku powieść „Daisy Sisters”. Mankell zainspirował się opowieściami robotnic z fabryki Borlänge, tworząc historię dwóch pokoleń pracownic, osadzoną w czasach przed drugą wojną światową. Mimo historycznego szafarzu książka ta odebrana została jako głos w sprawie współczesnej sytuacji kobiet pracujących w przemyśle.

W wydanej w 1984 roku powieści „Sagan om Isidor” autor cofnął się jeszcze dalej w głąb szwedzkich dziejów, osadzając akcję na przełomie XIX i XX wieku, opowiadając o walce o prawo do życia tytułowego Isidora, reprezentanta starego porządku, w nieprzyjaznych czasach przełomu. Po wydaniu tej powieści Mankell na kilka lat zamilkł, poświęcając się pracy w teatrze. Jego nazwisko pojawiło się ponownie na okładkach książek, gdy na księgarskich półkach zadebiutowały skierowane do młodzieży pierwsze tomy cyklu o Joelu.

W tym samym czasie pisarz przeniósł się na stałe do Mozambiku, gdzie napisał pierwszą powieść z cyklu o komisarzu Kurcie Wallanderze – „Morderca bez twarzy”. O wielkim sukcesie tej książki świadczy nagroda Szwedzkiej Akademii Kryminału (Svenska Deckarakademin) oraz Szklany Klucz (Glasnyckeln) przyznawany dla najlepszej skandynawskiej powieści kryminalnej przez Skandynawskie Stowarzyszenie Autorów Kryminałów (Skandinaviska Kriminalsällskapet). Zaskoczyło to samego Mankella, który w wywiadach przyznawał, że wyczuwał drzemiący w tej powieści potencjał, ale nie podejrzewał, że sprawy posuną się tak daleko. Kontynuując serię pisarz przyspieszył tempo, w 1992 roku publikując „Psy z Rygi”, w 1993 „Białą lwicę”, a w 1994 „Mężczyznę, który się uśmiechał”. Mimo dość dużego tempa, krytycy nie zarzucali Mankellowi spadku pisarskiej formy. Wręcz przeciwnie, wraz z rozwojem serii kolejne tomy były uznawane za dojrzalsze i ciekawsze.

Przerwę w cyklu o Wallanderze twórca wykorzystał na ukończenie dwóch książek o tematyce afrykańskiej, napisanych w zupełnie innej poetyce. Są to: „Comédia Infantil” i „Eldens hemlighet” z 1995 roku. To niewątpliwie najbardziej pracowity rok w pisarskiej karierze Mankella. Trzecią wydaną wówczas powieścią jest „Fałszywy trop”, piąty tom z cyklu o Wallanderze.

Nieco spokojniejszy rok 1996 przyniósł autorowi kolejną nagrodę, tym razem przyznawaną w kategorii powieści dla dzieci i młodzieży – Astrid Lindgren Award, za powieść „Chłopiec, który spał pod pierzyną ze śniegu” („Pojken som sov med snö i sin säng”), trzeci tom młodzierzowego cyklu o Joelu Gustafsonie. W tym samym roku ukazał się jeszcze szósty tom Wallandera – „Piąta kobieta”, a w 1997 kolejny, „O krok”.

Powieść „Podróż na koniec świata” („Resan till världens ände”), z cyklu o Joelu Gustafsonie, została wydana w 1998, równolegle z ostatnim (według ówczesnych zapewnień pisarza) tomem powieści o Wallanderze, zatytułowanym „Zapora”. W ten sposób Mankell pozamykał swoje dwie najbardziej znane serie.

Wallander wrócił jeszcze na chwilę w wydanej w 1999 roku książce „Piramida”, ale jest to tylko zbiór opowiadań z czasów młodości ystadzkiego policjanta, rozgrywających się przed „Mordercą bez twarzy”. Epizodycznie pojawia się on również w powieści „Nim nadejdzie mróz”, której bohaterką jest córka policjanta, Linda.

Dopiero w 2009 roku pisarz wyszedł naprzeciw oczekiwaniom czytelników i stworzył kolejną powieść z ich ulubionym bohaterem – „Niespokojny człowiek”. Po zamknięciu serii szwedzki wydawca zdecydował się na opublikowanie znanej wcześniej wyłącznie holenderskim czytelnikom noweli zatytułowanej „Het graf”. Wydanie książkowe zostało poprawione i dostosowane do serii oraz uzupełnione o masę dodatków dotyczących cyklu. W Polsce książka ta ukazała się w 2013 roku, jako „Ręka”.

Kolejne, wydawane w międzyczasie, powieści Mankella, zarówno kryminalne, jak i społecznie zaangażowane, poświęcone Afryce, zawsze debiutowały na listach bestsellerów, ostatnio również międzynarodowych.

W 2009 roku w uznaniu zasług dla powieści kryminalnej pisarzowi przyznano Ripper Award, dla najlepszego europejskiego twórcy tego typu literatury. W 2014 roku uhonorowało go również polskie środowisko miłośników kryminału, przyznając pisarzowi Honorową Nagrodę Wielkiego Kalibru.

Oprócz pracy pisarskiej Mankell dał się również poznać jako sprawny manager i dyrektor teatrów. W latach osiemdziesiątych prowadzony przez niego Kronobergsteatern w Växjö odniósł spory sukces, grając wyłącznie szwedzkie sztuki (w tym również autorstwa Mankella). Później przyszedł czas na teatralną przygodę w Mozambiku.

W styczniu 2014 roku pisarz ogłosił że ma raka. Jego walka z nowotworem była ciężka, jednak doprowadziła do powstania czegoś na kształt dziennika choroby, książki „Grząskie piaski”, którą uznano za literacki testament Mankella. Autor zmarł 5 października 2015 w Göteborgu. W ostatnich miesiącach swego życia nie był już w stanie odbyć długiej i męczącej podróży do swojej ukochanej Afryki.

W pamięci czytelników Henning Mankell zapisał się przede wszystkim jako znakomity literat, człowiek, który wprowadził powieść kryminalną na literackie salony.

Autor: Rafał Chojnacki